*Av. Sibel ÖZTÜRK, LL.M., Öğr. Stj. Av. Sena DEMİR
GİRİŞ
Günümüzde ekonomilerin işleyişini ve yönlendirilmesini doğrudan etkileyen Anonim şirketlerin faaliyetlerinin kesintiye uğramaması için yönetim kurulunun ve yönetim kurulu üyelerinin şirket içindeki konumlarının, haklarının ve yetkilerinin kapsamlı bir şekilde ortaya konulması önem arz etmektedir. Çünkü Anonim Şirketlerde yönetim kurulu; yönetim ve temsil faaliyetlerini yerine getirmektedir.1 Şirket adına hak kazanılan ve borç altına girilen işlemler de yönetim kurulu tarafından gerçekleştirilmektedir. Diğer bir deyişle, yönetim kurulu pay sahiplerinin malvarlığını yönetmek ve anonim şirketi temsil etmek gibi idari konularda kanunen yetkili kılınmıştır.
YÖNETİM KURULU’NUN GÖREV VE YETKİLERİNİN KAPSAMI
TTK madde 374, Yönetim Kurulu’nun temel görev ve yetkilerini düzenlemektedir. Bahsi geçen madde anonim şirket yönetim kurulunun daha geniş bir ifadeyle yönetim hakkının sınırını çizmektedir.2 Bu madde uyarınca, yönetim kurulu veya devir halinde yönetim, kanun ve esas sözleşme uyarınca genel kurulun yetkisine bırakılmış bulunanlar dışında, şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli olan her çeşit iş ve işlemler hakkında karar almaya yetkilidir. Yönetimden doğan bazı yetkilerin ve görevlerin her bir yönetim kurulu üyesi tarafından bireysel olarak yerine getirilmesi mümkünken birtakım görevlerin yerine getirebilmesi ve yetkilerin kullanılabilmesi için yönetim kurulunun toplu olarak hareket etmesi gereklidir.
Şirketin yönetim ve temsili, mali durumun bozulması halinde gerekli önlemlerin alınması, bilanço, kâr payı ve zarar cetvellerinin düzenlenmesi, şirketin defterlerinin tutulması, genel kurul kararlarının uygulanması, genel kurulun toplantıya çağrılması, şirketin tescil ve ilana tabi işlemlerinde tescil ve ilan, Kanunda öngörülen finansal tabloların düzenlenmesi gibi birtakım görevler, yönetim kurulunun kurul olarak yerine getirmesi gereken işlemlerdendir.3
YÖNETİM KURULUNUN DEVREDİLEMEZ VE VAZGEÇİLEMEZ YETKİLERİ
Devredilemezlik yönetim görev ve yetkilerinin, yönetim kurulu tarafından esas sözleşmeyle veya bir kararla alt birimlerde çalışanlara, kurullara, komitelere veya üçüncü kişiler ile genel kurula devredilemeyeceğini ifade etmektedir.
TTK m. 375 gereğince, aşağıda sayılan görev ve yetkilerin başka bir organa veya üçüncü kişilere devredilmesi bu yetkilerden vazgeçilmesi mümkün olmayıp, bu yetkiler münhasıran anonim şirket yönetim kuruluna aittir:
1) Şirketin üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi. 2) Şirket örgütünün belirlenmesi. 3) Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansal plânlama için gerekli düzenin kurulması. 4) Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları. 5) Yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönerelere ve yönetim kurulunun yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi. 6) Pay, karar ve genel kurul tutanak defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi ve genel kurula sunulması, genel kurul toplantılarının hazırlanması ve genel kurul kararlarının yürütülmesi 7) Borca batıklık durumunun varlığında mahkemeye bildirimde bulunulması.” Kanun metninde sayılan devredilemeyen ve vazgeçilemeyen yetkilerin esas sözleşmeye konulacak bir hükümle veya genel kurul kararı ile devredilebilir olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla, madde metninde yer alan sayma işlemi bu yönüyle sınırlıdır.4 Buna karşılık esas sözleşme ile veya genel kurul kararı ile devredilemez ve vazgeçilemez yeni yetkiler ihdas edilebilmesi mümkündür. KANUNDA YER ALAN DEVREDİLEMEZ VE VAZGEÇİLEMEZ YETKİLERİN İNCELENMESİ
Şirketin üst düzey yetkisinin kapsamına üç ana yetki girmektedir.5 |
Bunlardan ilki, şirketin stratejik amacının ve şirket politikasının belirlenmesi ve geliştirilmesidir. Bu açıdan üst düzeyde yönetim, şirketin amacına ulaşmaya yarayan temel hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşılması için yönetimde görevli olanların şirket amacına uygun hareket edip etmediklerinin denetiminin sağlanmasıdır.6
İkincisi stratejik amaca ulaşmak için gerekli araçların ve kaynakların belirlenmesi ve temini iken, üçüncüsü ise yöneticilerin amaca uygun olarak çalışıp çalışmadıkların kontrolüdür.
Ayrıca TTK’nın 375. maddesinin gerekçesinde de üst düzey yönetim kavramının kapsamına giren işler sayılmıştır. Gerekçeye göre, “Üst düzeyde yönetim ile kastedilen, genel işletme politikası başta olmak üzere, yatırım, finansman, temettü gibi politikaların hedeflerinin karara bağlanması, bunlara ulaşılması için seçilen araçların gösterilmesi, hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığının veya ulaşılıp ulaşılmayacağının belirlenmesi, bütçe uygulamasının kontrolü ve stratejilerin tespitidir.” Dolayısıyla bu yetki temel olarak şirket işlerinin yürütülmesi ve bu kapsamda akılcı planlar yapılması ve bunların uygulanmasına ilişkin iş ve işlemleri kapsamaktadır.
2) Şirket Yönetim Teşkilatının Belirlenmesi
Yönetim teşkilatının belirlenmesi, şirketin organizasyonuyla bağlantılı olarak, yönetimde görev alan kişiler arasındaki hiyerarşik yapının, hangi yetkilerin kimlere verileceğinin ve görev tanımlarının belirlenmesi anlamına gelmektedir.
3) Muhasebe, finans denetimi ve finansal planlama için gerekli düzenin kurulması
Yönetim kurulu, şirketin malvarlığındaki değişimleri takip etmek amacıyla şirketin muhasebe sisteminin hukuka uygun bir şekilde kurulmasından ve gözetiminden sorumludur. Yönetim kurulunun bahsi geçen muhasebe sistemini kurmaması, kurmakla birlikte düzgün ve etkili bir şekilde kullanmaması yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu gündeme getirebilecektir.
4) Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları
TTK m. 375/d gerekçesinden anlaşılacağı üzere, “Bu hükümdeki ‘müdürler ile aynı işleve sahip kişiler’ ibaresi kendilerine yönetme görev ve yetkileri tanınmış olan kimseleri ifade eder. Uygulamada şirketi temsile yetkili kişiler genellikle imza sirkülerinde yer alan kişilerdir. Bu kişiler, müdür, ticari temsilci veya ticari vekil olabilmektedir. Böyle bir durumda dahi, bu kişilerin imza yetkisi olduğundan, atama işleminin yönetim kurulu tarafından yapılması gerekmektedir.
5) Yönetimle görevli kişilerin üst gözetimi
Bu yetki ile kastedilen yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergeye ve yönetim kurulunun kurallara uygun hareket edip etmediklerinin kontrol edilmesidir. Yönetim kurulu bu yetkisini yönetimle görevli kişilerden raporlar istemek, bizzat toplantılar yapmak, kendisine yardımcı kurullar ve komiteler kurmak suretiyle kullanabilir.
6) Defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi, genel kurul toplantılarının hazırlanması ve kararların icrası
Burada yönetim kurulunun esas görevi defterlerin mevzuata uygun bir şekilde tutulmasını sağlamak amacıyla defter tutanları gözetlemektir. Dolayısıyla, bu görev yönetim kurulu tarafından görevlendirilen kişiler vasıtasıyla da yerine getirilebilir. Fakat, esas sözleşmeye veya iç yönergeye eklenecek hükümlerle defter tutma görev ve yetkisinin genel kurula veya denetim kuruluna verilmesi mümkün değildir. Kanun koyucu birtakım şartların varlığı halinde belirli kurum ve organlara genel kurulu toplantıya çağırmak konusunda yetki verse bile genel kurulun toplantıya çağrılması öncelikli olarak yönetim kuruluna aittir.
7) Sermaye kaybı ve borca batık olma halindeki görevleri
Şirketin borçlarının, alacaklarından fazla olması sonucunda şirket alacaklılarının alacağını karşılayamaması borca batıklığı ifade etmektedir. Daha geniş bir ifadeyle bu durum şirketin borç ve taahhütlerini yerine getirememesidir. Böyle bir durumun varlığı halinde yönetim kurulu borca batıklık durumunu, şirketin bilançosunun da eklenmesi suretiyle yazılı olarak mahkemeye başvurarak bildirmekle yükümlü kılınmıştır.
YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HAKLARI
Yönetim kurulu üyelerinin haklarının, kişisel haklar ve mali haklar olmak üzere iki başlık altında incelenmesi mümkündür.
Yönetim Kurulu Üyelerinin Mali Nitelikteki Hakları
a. Ücret
Ücret, yönetim kurulu üyelerine kanun ve esas sözleşme doğrultusunda ifa ettikleri görevler ve yerine getirdikleri yükümlülükler karşılığında yapılan bir ödemedir. Ücret genel kurul kararı ile ya da esas sözleşme ile belirlenir. Eğer bu hususla ilgili olarak bir belirleme yapılmamışsa, daha önceki yıllarda ödenen miktarların emsal alınması suretiyle görevli mahkemenin yeni bir bedel tayin etmesi mümkündür.
b. Huzur hakkı
Toplantı başına yönetim kurulu üyelerine ödenen bir mali haktır. Huzur hakkı kapsamında yönetim kurulu üyelerine ödeme yapılabilmesi için ya bu konuda esas sözleşmede hüküm olması ya da genel kurul tarafından bu hususta karar alınması gereklidir.
c. İkramiye
Yönetim kurulu üyelerinin şirketi yönetme ve temsil işlerinde sarf ettikleri efor ve elde ettikleri başarılar karşılığında kendilerine yapılan ödemelerdir. İkramiyenin verilebilmesi için şirketin kâr elde etmesine gerek olmadığı gibi bu hususun esas sözleşmede de yer alması gerekli değildir.
d. Kâr payı
Yönetim kurulu üyelerine kâr payı verilebilmesi için, şirketin kâr elde etmiş olması, kanuni yedek akçelerin ayrılmış olması ve pay sahiplerine kâr paylarının dağıtılması gerekmektedir.
Yönetim Kurulu Üyelerinin Kişisel Nitelikteki Hakları
a. Yönetim ve Temsil Hakkı
Yönetim kurulu üyelerinin, yönetim kurulu toplantılarına davet edilmesi ve toplantılara katılması en önemli kişisel haklardandır. Yönetim kurulu üyeleri, toplantı gündemine ilişkin düşüncelerini açıklamak, oy kullanmak, yönetim kurulu başkanından yönetim kurulunun toplanmasını talep etmek gibi doğrudan şirketin yönetimi ile ilgili haklara sahiptir
b. Bilgi Alma Hakkı ve İnceleme Hakkı
Bilgi alma hakkı şirketin yönetimine ilişkin tutulan tutanakların, defterlerin incelenmesi ile yakından ilgili olan, toplantı sırasında ve toplantı dışında bilgi almak şeklinde ayrıma tabi tutularak TTK ‘da detaylı olarak düzenlenen bir haktır.
c. Genel Kurul Kararlarının İptalini İsteme Hakkı
Kanunda düzenlenen şartların varlığı halinde her bir yönetim kurulu üyesinin, genel kurul kararlarının iptalini mahkemeden isteyebilmesi mümkündür.
YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Yönetim kurulu üyelerinin, anonim şirketi ve pay sahiplerini korumak amacıyla birtakım yükümlülükleri de vardır. Bu yükümlülüklerin ihlal edilmesi ve bunun sonucunda bir zarar doğması durumunda yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumlulukları gündeme gelecektir.
a) Yönetim ve Gözetim Yükümlülüğü
Yönetim kurulu üyeleri toplantılara katılmak, oy kullanmak, müzakerelerde bulunmak, şirket yararına olmayan konulara muhalefet etmek, şirketin yarar sağladığı konuların yönetim kurulunda görüşülmesini talep etmek konusunda yükümlülüğe sahiptirler.
b) Özen ve Bağlılık Yükümlülüğü
Yönetim kurulu üyeleri, kanunda, esas sözleşmede, iç yönergede, şirketin yönetimiyle ilgili işlerde kendisine yüklenen görevleri, tedbirli bir yöneticinin özeniyle yerine getirmekle yükümlüdürler.
c) Sadakat Yükümlülüğü
Bu yükümlülük ise şirketin gereksinimleri ve menfaatleri çerçevesinde karar alınıp alınmadığına ilişkin bir yükümlülüktür.
SONUÇ
Yönetim kurulu üyelerine esas sözleşme ve kanunla birtakım görevler ve yetkiler verilmiştir. Ayrıca anonim şirket genel kurulunun da karar almak suretiyle yönetim kuruluna görevler verebilmesi mümkündür. Yönetim kurulunun görevlerinin ve sahip olduğu yetkilerin sınırı da kanun koyucu tarafından çizilmiştir. Bu görevlerin ve yetkilerin sınırlarının belirlenmesi yönetim kurulu üyelerinin sorumluluklarının belirlenmesinde de etkili olacaktır. Yönetim kurulu üyelerinin kendilerine yüklenen görevleri hiç ya da gereği gibi yerine getirmemeleri halinde sorumluluğu doğacaktır. Nitekim, görevlerin yapılmamasının yanında eksik, geç ya da hatalı yapılması da yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu gündeme getirecektir. Türk Ticaret Kanunu yönetim kurulu üyelerine birtakım yükümlülükler de yüklemektedir. Kanunda düzenlenen yükümlülüklere uyulmaması veya yükümlülüklere aykırı hareket edilmesi suretiyle şirket, pay sahipleri ve alacaklıların zarara uğraması halinde yönetim kurulu üyelerinin bireysel veya toplu olarak sorumlulukları söz konusu olacak ve yönetim kurulu üyeleri ortaya çıkan zararı tazmin etme rizikosuyla karşı karşıya kalacaktır.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
KAYNAKÇA
English 